Etienne Marcel: provoost(leider) van de kooplieden(1315-1358)
Hij heeft zijn standbeeld voor het stadhuis en er is een metrostation naar hem vernoemd. De Parijzenaars kennen de naam van Etienne Marcel goed, maar veel minder zijn verhaal. In de 14e eeuw was hij de leider van een van de grootste opstanden in de geschiedenis van Parijs.
Etienne Marcel werd rond 1315 geboren in een van de grootste families van de Parijse bourgeoisie van de 14e eeuw. Zijn grootvader, Pierre Marcel, verdiende zijn fortuin door de hoven van de koning van Napels en de graaf van Artois te bevoorraden. Van moederskant is er een provoost van de kooplieden van Parijs, wiens functie, als hoofd van de gemeente, bestaat uit het zorgen voor de bevoorrading van de stad, belastingen of openbare werken. De provoost lijkt een beetje op de sterke man van Parijs. En in 1354 was het Etienne Marcel die deze functie bekleedde.
In het midden van de 14e eeuw kwam Europa uit de grote epidemie van de Zwarte Dood en zag een derde van zijn bevolking gedecimeerd. Frankrijk en Engeland vochten slag na slag in het midden van de Honderdjarige Oorlog. Ook koning Filip VI leed een vreselijke nederlaag bij Crécy in 1345 en het koninkrijk Frankrijk beleefde een grote economische crisis. Kortom, een en al miserie.
Jean II le Bon, koning van Frankrijk sinds 1350, vroeg in 1355 om de vergadering van de Staten-Generaal.
De koning wordt gedwongen te accepteren omdat hij geld nodig heeft om tegen de Engelsen te vechten en in ruil daarvoor accepteren de afgevaardigden nieuwe belastingen.
Op 19 september 1356 werd Jean II bij Poitiers verslagen door de Engelsen in een veldslag waarin zijn leger toch numeriek superieur was. Hij wordt gevangengenomen door de vijand en naar Londen gebracht. Zijn oudste zoon, Dauphin Charles, hertog van Normandië, ontsnapt aan een ramp. Maar de monarchie, die een klap kreeg, is in opspraak geraakt na deze bittere mislukking. De Engelsen zijn overal in het land. De gevangenen zetten de boeren onder druk om hun losgeld te betalen.
Troonopvolger Charles, die de titel van luitenant-generaal van het koninkrijk heeft, bestuurt het land in naam van de koning, maar zijn macht is beperkt. Etienne Marcel maakte van de gelegenheid gebruik om zijn gezag te vestigen. Charles riep de Staten-Generaal bijeen in oktober 1356. De zitting vond plaats in het klooster van de Cordeliers in Parijs, waar Danton tijdens de Franse Revolutie de Cordeliers Club oprichtte.
Terwijl de koning in gevangenschap is en Charles, hoewel regent, slechts een rol van marionet heeft, grijpt de Staten-Generaal de macht . En het is de grote agitator Etienne Marcel die zichzelf opdringt als leider.
Etienne Marcel leidt de eerste Parijse revolutie.
De Staten-Generaal werden opnieuw bijeengeroepen op 5 februari 1357. Etienne Marcel verkreeg van de Dauphin de Grande Ordonnance van 3 maart 1357, die voorzag in een algemene hervorming van het koninkrijk. Door de inperking van de macht van de monarchie door de bourgeoisie, effende hij de weg voor de toekomstige Franse Revolutie.
Maar in het voorjaar en de zomer krijgt de Charles weer macht. Etienne Marcel moet sluw zijn. Om zijn politieke actie uit te voeren, vertrouwt hij op Karel de Slechte/de Boze, koning van Navarra, wiens ontsnapping hij organiseerde. Hij roept Parijs op tegen Charles en onderhoudt betrekkingen met de andere steden van het koninkrijk en de staten van de langue d’oc. Hij besloot toen de hervormingen op te leggen door ze binnen het gemeentelijk kader van Parijs te plaatsen, wat tegelijkertijd in Vlaanderen en Italië gebeurde. Gedurende deze tijd plunderden de Engelsen de omgeving van Parijs en was er niemand meer om de hoofdstad te verdedigen. De bevolking is bang.
Op 22 februari 1358 bracht Etienne Marcel bijna 3.000 gewapende mensen samen. Op zijn bevelen begeeft de menigte zich naar het paleis van de stad waar de nieuwe regent is. Marcel komt zelf de kamer van de dauphin binnen. Onder de ogen van laatstgenoemde worden zijn adviseurs, de maarschalken van Champagne en Normandië, vermoord.
De dauphin vraagt om genade en wanneer Etienne Marcel naar hem toe komt, is het om de blauw-rode kap van zijn aanhangers op zijn hoofd op te zetten, kleuren van de stad Parijs. Omgekeerd bedekt de provoost zich met de kaproen van de regent en verlaat zo de kamer. Maar hij maakte een ernstige en dubbele fout door de Charles te sparen en tegelijkertijd te vernederen.
De dauphin vlucht en sluit zich aan bij de langue d'oïl en hij slaagt er in dat ze zich tegen de provoost opstellen. Hij neemt Meaux in, dat een van de aanvoerroutes van de hoofdstad beheerst, en organiseert de blokkade van Parijs. De Parijzenaars zijn buiten adem. Etienne Marcel, leider van de belegerde stad, bereidt zich voor op oorlog. Hij verovert de artillerie van het Louvre en versterkt de vestingwerken van Parijs. Maar hij is steeds meer alleen. De koning van Navarra, Karel de Slechte, verliet hem en sloot zich aan bij de Engelsen. Het is officieel, Charles heeft het overgenomen. De arbeiders komen in opstand tegen de edelen, het is de Grande Jacquerie. Parijs is in rep en roer.
Etienne Marcel recupereert deze losgelaten menigte en lanceert een aanval op het fort van Meaux, waar Charles is, maar het is een ramp. Tegelijkertijd herwinnen ook de edelen de overhand. De bourgeois Etienne Marcel raakt steeds meer geïsoleerd. Zijn handlangers verlaten hem een voor een. Als laatste redmiddel doet hij een wanhopig beroep op de koning van Navarra, die hem laat vallen , dit keer de voorkeur gevend aan het kamp van de regent.
De bourgeoisie wendt zich uiteindelijk ook tot de regent. In de nacht van 31 juli op 1 augustus werd Etienne Marcel vermoord door wethouder Jean Maillard, wat de doodsteek was voor de Parijse revolutie. Op 2 augustus 1358 deed de Dauphin, de toekomstige Karel V, triomfantelijk Parijs binnen. Op de passage van de processie liggen de lichamen van Etienne Marcel en zijn laatste volgers, over wie de boze Parijzenaars verontwaardigd waren
Bijzonderheid wat Karel de Slechte betreft:
Zijn einde was volgens sommige bronnen bijzonder pijnlijk: Zijn tragische dood is legendarisch geworden. Hij verkeerde in zeer slechte lichamelijke staat, waardoor hij zijn ledematen niet of nauwelijks nog kon bewegen. Zijn geneesheer raadde hem aan zich te wikkelen in linnen dat in brandewijn was gedompeld. De koning ging 's avonds in linnen gewikkeld naar bed. Om de windsels vast te zetten maakte een hofdame een knoop waarbij ze de uiteinden in plaats van met een schaar af te knippen met een kaars afbrandde. Het linnen vatte onmiddellijk vlam en de koning verbrandde levend.
afb.:wikimedia
afb.:scontent-bru2-1
